Maroela Media het hierdie stuk goedgunstig geplaas. Dalk kan dit 'n reeks word:
Sommige studente begin al meewarig glimlag as ek oom Ches vir die soveelste keer aanhaal. Ek praat nou van G.K. Chesterton, veelsydige Britse Joernalis (1874-1936). “Maar hy is dan Ingels”, hoor ek iemand sê, “en hy was Rooms-Katoliek”, voeg iemand anders ingelig by. My eerste antwoord is eenvoudig dat ons Heer se genade groter is as wat ons dink. En my verdere antwoord is dalk oorbekend: God het daarvoor gesorg dat mense hom nie verafgod nie, en hom daarom maar Engelsman en Rooms Katoliek gemaak. Maar hier is my troefkaart in Afrikaner-land. Chesterton was pro-Boer tydens die Anglo-Boereoorlog.
Hy was die tipe man wat Boere nie sal omgee om oom Ches te noem nie, want sy hart was op die regte plek. En oom Ches had ’n baie besondere gawe: Hy kon en kan vistas vir jou oopbreek wat jy eenvoudig nie sien kom het nie. En hierdie gawe is so belangrik vir elkeen van ons wat hartlik stry om minder soos murmurerende Israeliete en meer soos positiewe Kalebs te leef. Dit is ook uiters belangrik vir ’n geslag wat blykbaar dink dat die huidige opvolge van 50 skakerings van grys na die donkerder en dierliker kant toe, die enigste fassinering is wat daar is, al roep die donker ook al hoe dieper in.
Waarom kan Chesterton die meeste mense vandag nog deur sy dink en skryfwerk
verfris? Sterker gestel: Waarom kan hy selfs Calviniste (wat hy soms verteken
het) saam met kunstenaars en litterati (wat hy beter opgesom het) sonniger en
geuriger laat wees? Hier is ’n verdere
antwoord wat Woordverkondigers en woordkunstenaars op verhoë en op skerms gerus
maar ter harte kan neem: Want oom Ches het geweet hoe om tydlose verwondering
en huislikheid, romantiek en lagkrag te saai. As ons die deftige woorde van ons
dag moet gebruik, sou ons kon sê dat hy jou help om jou werklikheid te
herdefinieer en na nuwe verwagtingshorisonne toe deur te breek. Maar, en dit is
baie belangrik: Oom Ches doen dit nie soos heelparty moderne modelle vandag
nie. Hy doen dit baie bewus aan die hand van ’n filosofie wat juis die tye se
grille uitdaag met ’n verrassende, tydlose ou-nuwe dans. Hy noem dit
metafisiese realisme, maar dit sluit eenvoudig aan by die lewende en beproefde
wysheid van die eeue, daardie bron waaruit Boer-maak-’n-plan-mense ook graag
drink. En dikwels doen oom Ches dit deur gebruik te maak van die paradoksale,
daardie spesifieke manier van kyk waar jy jou laat terg met die skynbare
teenstrydighede van die lewe. Hiervoor het oom Ches ’n besondere oog gehad en
het hy dan ook die naam verwerf dat hy die prins van paradoks is. Maar
paradoks, het oom Ches roemryk by geleentheid verdedig, is maar net waarheid
wat op sy kop staan om jou aandag te trek.
Kyk, iemand wat reeds in 1907 ’n metafisiese riller kan skryf op die ouderdom
van 33 jaar (The man who was Thursday), dieselfde tydperk waarin sy
tydlose werke soos Heretics en Orthodoxy ook geskryf is, moes
lankal meer lugtyd in onse land ontvang het. Hierdie wyle oom van sesvoet-vier
en oor die driehonderd pond sou ons reeds baie kon help in die tyd toe die
sestigers geswig het voor die fanfare van die moderne. Om die waarheid te sê hy
het die laat-erkende Nietzschiaan, George Bernard Shaw, reeds vroeër as
dwaalleraar uitgeken en ferm en goedig vermaan. Om die waarheid te sê, hy het
belangrike antwoorde ontwikkel op dieper bronne soos Nietzsche, maar ook
tydgerigte antwoorde op genoemde Shaw, Rudyard Kipling, H.G. Wells en ander
gerekendes van sy tyd. Het ons dit tog duideliker hier by ons in die sestigs
reeds gehad! Maar dalk het ek bloot vanweë doekstatus diegene soos Marthinus
Versfeld en HG Stoker gemis wat tog in ons land langs hierdie lyne betoë gevoer
het.
Hoe ook al, die tyd is ryper as ooit vir ’n herwaardering van ’n
verbeeldingryke eeueoue tradisie via oom Ches. Daar is bemoedigende tekens by
die voetvolk dat hulle weier om gekaap te word deur ’n kanselleer-kultuur. Maar
ons kan nie net veg nie. Ons moet ons mense ook voed. Ons het iets nodig wat
kan help om die stemming wat in ons wêreld en veral die Weste woed, te voed met
iets wat die donker luim kan verander. En hoe dan nou anders as om dit te doen
met ’n gereg van liefde vir die ware, die goeie en die skone. Daarmee kan oom
Ches baie help. Reeds in sy tyd was ’n stemming van suspisie en pessimisme in
die lug oor dit wat voorheen as goed en gaaf beskou is. Dit was alles net
magspel en magsitplekke, hoor ons vandag. Oom Ches het toe reeds opgemerk dat
dit opvallend is dat mense wat so pessimisties-uitgesorteer oor skynbaar alles
is, baie duidelik oor een saak glad nie pessimisties is nie: hulleself. Daarmee
het hy ons reeds bewus gemaak wat die basiese probleem met sogenaamde
post-mense, kultuur-kanselleerders en dekonstruksioniste is. Hulle wil graag
aan ander doen wat hulle nie aan hulself gedoen wil hê nie. Waag dit om om
kanselleerders te kanselleer, ’n dekonstruksionis te dekonstrueer, en
sogenaamde post-sterflinge te troef met ’n post-post-waarheid, en die bedekte
fundamentalisme kom op soos as wat uit ’n valse feniks verrys.
G.K. Chesterton het op besondere wyse die alternatief kom bied op ’n manier
van kyk wat nie in ongeloof gegrond is nie. Oom Ches se alternatief is soveel
heerliker as die meesters van suspisie soos Marx, Nietzsche en Freud wat steeds
te min suspisie by te veel universiteite ontvang. Oom Ches se heerlike
alternatief gaan daaroor dat ons bewustelik nie ontplooi vanaf ’n basis van
suspisie en ongeloof oor die lewe nie, maar eerder vanuit verwondering en
geloof. Dit beteken nie dat hy naïef is oor die Bose in die wêreld nie.
Inteendeel. Oom Ches het graag daarop gewys dat die bekende feëverhale juis van
kindsbeen af leer dat daar wel reuse en drake is wat doodsdreigend is, maar dat
hulle oorwin kan word vanuit ’n liefde vir die erfenis wat vir jou mooi is. Ons
lewe in ’n Godgegewe werklikheid wat gelade is met fassinering en avontuur, sê
oom Ches op ’n duisend en een maniere. Maar hierin het ek en jy nodig om weer
kinderlik te word. Ons verloor dit so maklik en Christus het ons hierin eintlik
nie ’n keuse gegee nie. Kinderagtigheid moet weg, maar kinderlikheid is eg en
reg. Vir ’n sewejarige, sê Chesterton, moet jy alreeds die verhaal plooi deur
te vertel van Jannie wat die deur oopmaak en toe ’n draak sien. Maar vir ’n
driejarige hoef jy nog net te vertel dat Jannie die deur oopmaak.[i]
Om die voor die hand liggende uit te spel: Die gloed van verwondering en ontdekkking is nog so groot by die grootoog kind, dat die blote deur na die werklikheid ’n geleentheid is om elke uitstappie as ’n avontuurtog te sien. En dit is presies waarby oom Ches ook aangehaak het toe London by geleentheid oorstroom is deur water. ’n Mens kan jou die ongerief voorstel. Ook die waarde van koerante in ’n tyd sonder digitale spoed. By daardie geleentheid skryf oom Ches toe ’n artikel wat vandag nog gelees word: On running after one’s hat.[ii] In beplande opvolge beoog ek om iets van die rykdom daarvan te deel deur daaruit aan te haal, die strekking aan te toon, en aan te haak by ander uitsprake van hom. En natuurlik sal dit nie anders kan as om ook allerhande snellers vir ons tyd af te trek nie. Maar waarom dan ook nie? Veral as die snellers daarop gerig is om ons wel versigtig soos slange te hou, maar ook saam met oom Ches, en dit moet onderstreep word, so opreg soos duiwe.
[ii] In All things Considered, beskikbaar by https://en.wikisource.org/wiki/All_Things_Considered/On_Running_after_One%27s_HatLees hier verder.
