Die vierperdewa: uitgebrei

Hierdie artikel het oorspronklik by Standpunte verskyn, wat intussen ophou bestaan het. Dit is 'n uitbreiding van 'n vroeëre plasing alhier.

Sekere debatte hoef net lank genoeg aan te hou om by die binêre sis-geluide uit te kom: “Liberalis!” “Fundamentalis!” ’n Bekende werkswyse by die FAK is egter om nie te maklik by hierdie lis-tige brandmerke ingetrek te word nie. Die rede hiervoor, so voer alternatiewe modernes aan, is dat ons dalk te maklik die onderliggende probleem miskyk. Dit kan so maklik gebeur dat die twee pole ten diepste net teenoorstaande gevalle van dieselfde verdagte uitgangspunt is. Die bekendste voorbeeld hiervan is seker die holrug onderwerp van apartheid. Toenemend vra mense vandag daarom of grondiger besinning oor iets soos gemeenskapsfederalisme nie dalk die pro en anti-retoriek in nuwe bane kan stuur nie. Hierdie gesonde soeke na dieper sake wat polarisering moontlik kan ontsluit, is verfrissend en dring ons terselfdertyd ook om die bronne van ons gevestigde tradisies met nuwe moed op te soek. 

Half-gehoor

By die opsoek van tradisies wat die toets van die tyd deurstaan het, word dit egter ook duidelik dat ’n aansluitende saak ons aandag vra. Dit is dat ons eerlik genoeg moet wees om na te gaan of ons reg laat geskied aan hoe ’n bepaalde tradisie intern sy eie vraagstukke en probleme probeer uitsorteer het. Uiteindelik sou ’n mens wel die harde vraag moes vra of ’n hele tradisie nie dalk op sand bou nie, maar dit kan eers gedoen word nadat daar deeglik geluister is. Gebeur dit nie, is ons gewoon in strooipop-land waar die opponente van ’n ander tradisie hulself eenvoudig nie herken in die karikatuur wat ons van hulle oprig nie. N.P. Van Wyk Louw se woorde aan diegene wat streng en omvattend wil dink, kan gerus maar weer afgestof word: “Streng dink is: logies dink met gebruikmaking van begrippe wat behoorlik krities ondersoek is. ... min mense besef hoe verward die begrippe is waarmee hulle hul hele lewe werk - hoe vol van hul eie vooroordele, hoe half-gehoor en hoe verweef met verkeerde assosiasies; 'n mens kan sê: hoe besoedel met emosionaliteit.”

Dink byvoorbeeld aan iets soos die klassieke liberale tradisie. Vanweë die lading wat die woord liberaal in Afrikaans dra, kan diegene wat grondig vanuit hierdie tradisie werk hulself enersyds nie herken in dit wat sekere regse Afrikaners aan hulle toedig nie, maar andersyds ook nie in dit wat sekere linkse Afrikaners van hulle maak nie. Die verskil tussen denotasie en konnotasie speel ’n baie belangrike rol as jy nugterheid wil behou in sulke gesprekke. Ons gaan nie nou verder ingaan op die verskil tussen die klassieke liberale tradisie en die glibberalisme nie. Daarvoor is daar baie meer bekwames wat die woord kan voer. Ons gaan wel in op daardie ander gewraakte woord wat die teenparty graag gebruik om diegene wat nog aan substansie en permanente dinge glo, te brandmerk en te bevraagteken: fundamentalisme. Vanweë my eie agtergrond en belangstelling gaan ek dit benader met betrekking tot hoe die saak vandag dikwels in geloof en teologie hanteer word.

Ook wanneer ons die saak van fundamentalisme in die teologie van naderby beskou, is dit belangrik om eers te onderskei tussen bepaalde tradisies en die nabootsers daarvan. Doen ons dit nie, is een van die gevolge dat groot name soos Augustinus, Thomas Aquinas, Johannes Calvyn, en soveel ander figure betrek word in ’n f-tipering wat nie reg laat geskied aan die groot erfenis wat ons van hulle ontvang het nie. As jy jou vereenselwig met die belydenis van postmoderne vloeibaarheid sal jy miskien verplig wees om die groot geeste hierbo genoem, wel so te beskou, want hulle daag inderdaad diegene uit wat meen dat realisme net in jou kop en in konvensies bestaan. Hulle doen dit egter vanuit ’n ryk metafisiese onderbou en diegene wat te gemaklik met die woord “fundamentalisme” smeertogte onderneem, behoort eerder te vra of een van die gewilde mantras van vandag nie dalk toegepas moet word met drie vingers wat terugwys nie: Jou benoeming sê dalk meer van jouself as van dit wat jy probeer herbenoem. Want om die saak vir permanente dinge onbeskaamd op die tafel te plaas, beteken nog glad nie dat jy jou oog vir verskeidenheid hoef te verloor nie. Genoemde figure was deel van ’n ryk tradisie waar daar juis gevra is hoe vastheid en variasie lieflike danse kan uitvoer asook hoe konstansie en dinamiek saam met mekaar op reis mag gaan. 

Gelaagde misterie

Om egter meer spesifiek te raak: Hoe het die groot geeste die Bybel gelees as dit dan nie as fundamentalisties beskrywe moet word nie? En hoe is dit in gesprek met die wetenskap van die dag gebring? Ons gaan vir eers net aandag gee aan hoe die Bybel gelees is, aangesien dit die eerste plek van misverstand is. Karikature begin alreeds hier en indien daar nie insig is in hoe die Skrif, die tradisie, die rede en ervaring deur die eeue ingespan is om raamwerke en interne kontroles vir geloofwaardige Bybellees te ontwikkel nie, is dit sinneloos om verder te vra hoe die gesprek van die teologie met die vakwetenskappe (let wel, nie “die wetenskap” nie) behoort te verloop. Die feit is dat die sogenaamde fundamentalistiese en primitiewe Skrifuitleg van die kerkvaders glad nie so eendimensioneel plaasgevind het as wat dit vandag soms voorgehou word nie. Inteendeel, dit was tot oorbodens toe vol van simboliese lading, dramatiese samehang, en van ontvouende en gelaagde betekenis en misterie. Die uitnemende voorbeeld hiervan is sekerlik die Middeleeuse Quadriga, 'n teologiese metode van Bybelverstaan wat vandag nog baie peste en plae binne en buite die kerk kan uitroei.

Wysheid wat uitstyg

Lees: Ps. 119:97-104

Gedagte vir kinders: Die HERE se beloftes soeter as heuning vir elkeen wat dit glo.

Oorsig: Ps. 119 gaan oor iemand wat liries is oor God se wet (torah – omvattende onderrigting) en daaroor in gesprek is met die Gewer daarvan. Dit is gerangskik aan die hand van die 22 letters van die Hebreeuse alfabet en elke letter van die alfabet het dan agt verse wat met daardie spesifieke letter in die Hebreeus begin om te praat met God oor sy wet. Dit gaan dus in ons taal oor die A tot Z van God se wet, in gebed. Daar is altesaam agt verskillende woorde wat die onderrigting beskryf en in vyf groeperings van Ps. 119 word al agt soorte beskrywings gebruik, maar elke afdeling onder elke Hebreeuse alfabet-letter gebruik ten minste ses van woorde.   

Ons lees in vers 97 onder die Hebreeuse letter, Mem, dat die Psalmis hier ’n belydenis doen, sonder enige klag of versoek. Hy het die HERE se wet (onderrigting/instruksie) lief. Daarom bedink hy dit die hele dag (v.97). Daar is ’n besondere gevolg hiervan wat hy in die volgende verse noem waar hy stel dat dit hom laat uitstyg bo verkillende groepe mense. Dit maak hom (1) wyser as sy vyande. Vyande gaan hier oor hulle wat in opstand teen God is en hom vervolg en planne maak in stryd met God se wil. Die Psalmis begrond sy wyser wees in die feit dat God se gebooie syne is (toegeëien) vir ewig (v.98). Die HERE se getuienisse laat hom verder ook (2) uitstyg bo al sy leermeesters. Die rede is dat die HERE se getuienisse sy bepeinsing (meditering/deurdenking) is (v.98). Die Here se bevele gee hom selfs meer verstand as die ou mense. Die rede is omdat hy die bevele ook doen (bewaar; v. 100).     

Hierna gaan die Psalmis voort om te getuig dat hy in sy praktiese lewe sy voete teruggehou het van elke verkeerde pad, sodat hy wel die HERE se woord kan bewaar (v.101). Hy verduidelik verder dat hy van die Here se verordening nie afgewyk het nie, aangesien die HERE self (Ú) hom geleer het (v.102). God self is dus teenwoordig in sy verordeninge. Van hier af gaan die Psalmis voort om sy genieting van God se woord en sy beloftes te beskryf. Hy roep uit dat die HERE se beloftes soet is vir sy verhemelte, meer as heuning vir sy mond (v.103). Hy sluit dan hierdie gedeelte af deur te verklaar dat hy verstand kry uit God se bevele. Daarom haat hy elke leuenpad (v.104). Die haat gaan is dus nie uit vanaf ’n seergemaakte eie-ek nie, maar eerder dat hy verstand gekry het uit God se bevele oor die ware en goeie pad en daarom die afskuwelike alternatiewe wat uitloop op ondergang, verafsku.

Besprekingsvraag: Wat is die geheim van ’n lewe wat in wysheid uitstyg?

Insig: Postmoderne mense verbeel hulle maklik dat hulle nou totaal bevry anderkant ’n vorige era getree het en daarmee ook van sekere strukture en strakke redenasies bevry is. Daar is egter een ding waarmee die mens van vandag net so vasgevang is en selfs meer as vorige geslagte: Die nietige najaag van jou outonomie (eie wetlikheid) wat eenvoudig sal eindig waar Adam en Eva, Babel en elke eie poging van “I did it my way” al lankal beland het. Die Woord wys hier op die lewegewende alternatief wat tot wysheid lei wat jou bo jou tydgenote kan laat uitstyg. Wanneer ons dit verneem kan ons nie anders as om na te dink oor die lewe van  Dawid as jong vlugteling teen die bestaande orde van die ongehoorsame Saul nie. En natuurlik is daar ook sy groot Afstammeling, die Here Jesus op aarde, wat dit meer as enigeen vergestalt het om van kleins af wyser as die leraars en die ou mense te wees en sy vyande te troef (vgl. Luk 2:46-47; Mat. 15:1-20; 22:46). Dit is opvallend dat hierdie afdeling met liefde begin (v.97) en met haat eindig (v.104). Dit beteken dat ons eers deur ware liefde moet werk om die regte soort haat te kan vertoon wat nie in ons eie-ek gestel is nie. Die Kerkvader, Augustinus, het ook daarop gewys dat hierdie liefde vir God se onderrigting verstaan moet word vanuit die vorige vers 96 wat ontdek het dat God se gebod baie wyd is en daarom soveel ruimte bied om waarlik te leef. Hier is werklik sprake van die groot en liefdevolle alternatief op mense se eiewilligheid.

Tot ’n val en ’n opstanding

Lees: Luk. 2:21-40

Gedagte vir kinders: Die HERE Jesus red jou of Hy bring jou tot ’n val oor jou hoogmoed.   

Oorsig: Die Here Jesus is in ’n gelowige huis van Israel onder die ou verbond gebore en hulle het met Hom as baba gehandel volgens die voorskrifte van die Ou Testament. Op die agtste dag is Hy besny en hulle het Hom die Naam Jesus gegee soos die engel beveel het (v.21). Die wet het ook voorskrifte gehad oor die reiniging van die vrou en daarna het hulle Hom na Jerusalem gebring om Hom aan die Here voor te stel, volgens ’n ander wet oor die heiliging van eersgeborenes. Die wet het toegelaat dat tortelduiwe of jong duiwe vir arm mense toegelaat kon word as offers (v.22-24).

In daardie tyd was daar ’n ouer man in Jerusalem met die naam van Simeon. Hy was regverdig en vroom (statig) en het die vertroosting van Israel verwag en die Heilige Gees was op hom. Dieselfde Heilige Gees het aan hom geopenbaar dat hy nie sou sterf voordat hy die Christus van die Here gesien het nie (v.25-26). Deur die Gees gelei, het Simeon in die tempel gekom net toe die ouers die kindjie inbring het. (v.27) Hy het die kindjie in sy arms geneem en God geloof: “Nou laat U, Here, u dienskneg gaan in vrede volgens u woord, omdat my oë u verlossing gesien het, wat U berei het voor die oë van al die volke — ‘n lig tot verligting van die nasies en tot heerlikheid van u volk Israel.” (v.28-32). Josef en Maria het hulle verwonder oor hierdie woorde (v.33). Simeon het hulle toe geseën en vir Maria gesê: Kyk, hierdie Kind is bestem tot ‘n val en ‘n opstanding van baie in Israel. Ja, Hy sou ‘n teken wees wat teengegaan (weerspreek) sal word en ‘n swaard sou deur Maria se siel gaan oor wat met Hom moes gebeur. Maar so sou die gedagtes uit baie harte duidelik gemaak (openbaar) word (v.34-35).              

Daar was in daardie tyd ook die profetes Anna (Hebreeus: Hanna) wat uit die stam van Aser was en ’n dogter van Fanuel. Sy was al 84 jaar oud en was as jongvrou net sewe jaar getroud voor haar man gesterwe het. Sy was dus ’n weduwee, moontlik sonder kinders, en het nie weggebly van die tempel nie en met vaste en gebede God gedien, nag en dag. Sy het in dieselfde uur as Simeon daar gekom en die Here geprys en oor Hom met almal in Jerusalem gespreek wat die verlossing verwag het (v. 36-38). En toe die ouers alles gedoen het volgens die voorskrifte van die wet van die Here, het hulle teruggegaan na Galiléa in die noorde van die land, na hulle stad Násaret. Daar het die Kindjie gegroei en sterk geword in die Gees en Hy was vol van wysheid. En die genade van God was op Hom (vgl. 1 Sam. 2:26).