Daar is sommige boeke wat mos maar net jou nommer het. Hulle het eenvoudig die vermoë om jou verbeelding aan die brand te laat slaan. Soms is dit sekerlik ook 'n geval van tydsberekening, want op 'n gegewe tyd en plek in jou lewe is jy net meer gereed, of eerder dalk ryp, vir sekere waarhede. Natuurlik sluit dit nie ons vra en soek uit nie en veral nie die belofte dat daar oopgemaak sal word vir die wat klop nie, maar dit is eenvoudig wonderlik wanneer op 'n woord op sy tyd vir jou 'n lafenis is soos goeie tyding uit 'n ver land. Vandag het iets hiervan my weer getref toe ek na ou aantekeninge kyk van Bryan Hollon se werk, Everything is Sacred: Spiritual Exegesis in the Political Theology of Henri de Lubac.
Hollon is eintlik hier 'n skrywer van die tweede orde, want inderwaarheid toon hy net die relevansie van Henri de Lubac se denke vir vandag aan. Ek het reeds by meer as een geleentheid hieroor in die publieke arena gepraat of geskryf. Vergelyk byvoorbeeld hierdie artikel oor die Vierperdewa. Maar my ou aantekeninge het die besef laat posvat dat sekere goud-ertse nog nie deur hierdie skrywer in die derde orde oor De Lubac, genoegsaam gedeel is nie. En in Afrikaans kan dit veral 'n bydrae wees in die veld van Hermes waar postmodernes bereid is om altyd nog 'n voordrag in die hermeneutiek aan te hoor oor die oneindige uitstel van betekenis. Nie dat hierdie bydrae dit wil aanhelp nie. Inteendeel. Maar laat my toe om die gaping te slaan terwyl nimmereindig dan ook plek maak hiervoor. En om eerlik te wees, ek interpreteer vir Hollon ruim in die lig van verdere leeswerk. Die rede is dat probeer word om die possie so bevatlik as moontlik in Afrikaans te maak, asook om aan te dui hoe reformerende ombouings dit op die beste moontlike wyse sou kon interpreteer. Nou-ja, hier gaan ons.
Hollon wys hoe De Lubac die moontlikheid van sinvolle antwoorde anderkant hedendaagse bewegings bied - bewegings wat nogal die skaal in 'n postsekulêre rigting laat swaai. Hy gee punte vir die Postliberale en Radikale Ortodokse (RO) bewegings in die teologie, maar dan toon hy ook aan hoe De Lubac en die Nouvelle Theologie anderkant hierdie vermeldenswaardige projekte beweeg. Hier sal daar nie in diepte ingegaan word op sy betoog nie, maar daar sal wel 'n paar gedagtes deurgegee word wat soos water vir moeë lywe kan wees wat teologiese woestyne en mirage op mirage moet trotseer.
De Lubac het volgens Hollon 'n spesifieke opvatting van Christelike mistiek. Christelike mistiek kan vir De Lubac net een ding beteken en dit is vereniging met die Drie-enige God van die Christelike openbaring, en wat in Christus gerealiseer word deur sy genade (vgl. loc. 4205 van 6183). Christelike mistiek is daarom ook altyd Trinitaries. Vir De Lubac is Christelike mistiek daarom in wese niks anders nie as die deelnemende verstaan van die Heilige Skrif. Die misterie is dus deel van die betekenis en mistiek beteken, as ek reg verstaan, om die betekenis deelnemend te leer ken (vgl. loc. 4258). Die Skrif is daarom ook die prisma waardeur die Christologiese eenheid van die heelal begryp word. Sjoe, dit klink belowend, nie waar nie? Maar daar is meer.
Die geestelike eksegese van die Christelike Skrifte, soos beoefen deur die Patristiese en Middeleeuse teoloë, dien volgens De Lubac daartoe om die hele werklikheid te verlig in die lig van Christus. Vir De Lubac speel hierdie geestelike eksegese verder ’n konstitutiewe rol in die Kerk se deelname in die lewe van die Triniteit. En verder is De Lubac ook uitgesproke daaroor dat indien hierdie deelname in Christus verbygegaan word, daar verval word vanaf Christelike mistiek in natuurlike mistisisme. (vgl. loc. 4265). Maar wat kan dit alles vir ons vandag beteken?
Wel, om mee begin, dien Hollon 'n harde hou aan die geleerdes van RO-faam uit. Hy waardeer hulle wel, maar wys daarop dat die feitlik afwesige eksegetiese element van die Skrif in hulle bydraes oor die algemeen, die rede is waarom RO nie werklik anderkant die spekulatiewe dekonstruksie van die sekulêre lewe kan beweeg nie. En dit is juis hier waar hy van mening is dat De Lubac sterker nagevolg moet word deur die RO-mense wat hom as belangriker as Barth ag omdat hy die moderne dualisme oorkom het. Laat ons dan verder luister hoe De Lubac sy weergawe van Christelike mistiek toepas vanuit die Skrif. Hollon som dit op as die verstaan van die Skrif wat voortgaan vanaf geskiedenis na allegorie (d.w.s. die betekenis in Christus), na tropologie (moraliteit) in die najaag van die eskatologiese visie op God (anagogie) (vgl. loc. 4429). Ons sal langer by allegorie stilstaan, aangesien die ander fases daarin ingebed lê.
Allegorie, wat
vandag so maklik as willekeurige vergeesteliking verstaan word, was volgens De
Lubac egter iets heel anders in die beste hanterings van die kerkvaders. Dit
was die middel waardeur die Jesus van die geskiedenis ook as die alomteenwoordige Christus
gesien is en in samehang hiermee was tropologie (die morele dimensie) die wyse
waardeur die Kerk kon deelneem aan Christus (vgl. loc. 4486). Wat allegorie
betref, is geglo dat geestelike betekenis reeds in die geskiedenis opgesluit lê en
dat dit daarom profeties ingeskryf is in die feite, en so is die alomteenwoordigheid
van Christus, die Logos, dan veronderstel. Dit beteken dus dat die aanname van
allegoriese interpretasie eintlik groots was. Dit is dat daar 'n ontologiese
verbondenheid tussen die Ou Testament en die Messias is en nie bloot 'n
ekstrinsieke (veruitwendigde) ooreenkoms nie. Du Lubac kies daarom teen die begrip tipologie omdat dit volgens hom nog te veel net op die oppervlakte bly en nie genoegsaam
die volle ontologiese verbondenheid veronderstel nie. Allegoriese betekenis
verenig vir De Lubac nie net die heilsgeskiedenis nie, maar ook die Kerk se
teenwoordigheid en toekoms in 'n ontologiese band (vgl. loc. 4501). So vind
hierdie tipe allegoriese uitleg in Christus oral ongeforseerd in die Ou Testament plaas en stel so die Kerk in staat om Christus ook oral in die hede en in die
toekoms te sien (vgl. loc. 4534). Dit bied dan ook die egte grond om by die
morele implikasies van die teks - tropologie - stil te staan.
Nadat daar met die teks moeite gedoen is om dit in sy verband te verstaan en dan ook die uitleg in Christus te doen, het die tropologie 'n wyse aangedui waarop Christene in Christus en deur die krag van die Heilige Gees op morele doen-vlak kon toetree tot die Goddelike drama (vgl. loc. 4624). Die anagogie (eskatologiese dimensie) het vanuit dieselfde grond weer seker gemaak dat die Kerk altyd sal bly streef en uitsien na die volheid wat eenmaal daar sal wees (vgl. loc. 4681). En hier kom nou 'n plofsin en vir effek hou ek dit in Hollon se taal:
"For De Lubac the ultimate end of theological science, which is inseparable from biblical exegesis, is a many faceted wisdom, rooted in the virtues, through which the Church participates in the mission of Jesus. Theological science is for De Lubac a participation in the mind of Christ. De Lubac’s theological program is intended to show that theology is intrinsically an engagement with secular culture. Theology necessarily entails a confrontation, a combat with contemporary secularity though, since its ultimate goal is the illumination of all reality in the light of Christ (loc. 4700)....De Lubac believed that the Church response to secularization was inadequate because its theological vision was too narrow to speak effectively to the social ills of European civilisation. (loc. 5049).
Groot woorde, wat 'n grootse teologiese visie veronderstel. Dit is ook duidelik dat die hermeneutiek vir De Lubac op uitsonderlike wyse in Christus deelnemend van aard is. En om eerlik te wees: Dit klink op die oor af baie inspirerend. Dit is ook veelseggend dat De Lubac voortbou op sy leermeester, Maurice Blondel, se insig dat die historisme sowel as ekstrinsesisme (eksternalisme) die twee groot afgronde in die moderne wêreld is. Dit is waartussen daar deurbeweeg moet word op hierdie ou-nuwe wyse. Dit maak die kern uit van sy basiese konstruktiewe voorstel. So van ver af klink dit of dit ook verwoord kan word in Protestantse benaderings. En dat dit moontlikhede bied om die teologiese visie op so 'n wyse aan die orde te stel dat 'n mens bekragtig voel om met teologika toe te tree tot die hele lewenswerklikheid.
