"As jy jou filosofie uit varke en sambrele kan bewys, het jy bewys dat dit 'n ernstige filosofie is." – G.K. Chesterton.
Ons het die vorige keer gesien dat ’n vorige geslag Calviniste dit belangrik geag
het om sieners in plaas van kykers te wees. Selfs ’n hele universiteit is voorheen
hierop gebou en hierdie ideaal word tans voortgesit in nuwe instellings. Dit beteken
meer as herhaal. Dit beteken ook dat ons vra hoe ons voortbou op hulle wat ons
voorgegaan het. Ons het hierin reeds gekyk na die gevaar van ’n soort plat wêreldbeskouing
wat skynbaar in vakkies uitgesorteer is, maar waarin die bekende nie meer
wonder-vreemd aandoen nie. Een van die kure hiervoor, het ons gehoor by die
Chestertoniaanse Calvinis, Douglas Wilson, is om by oom Ches te leer dat verbeelding
ons anderkant blote wêreldbeskouing neem. Ons gaan nou verder hierop in.[i]
Wilson skryf nie sistematies oor Chesterton se verbeelding nie, maar eerder
beeldryk en pulserend. Met die wete dat dit eerder gesnap as aangeleer word, gaan
ons tog met behoud van die beelde, op vier sake let wat na vore tree in Wilson se
bespreking van oom Ches en wat mag help om lewens en wêreldbeskouing na die
volgende vlak toe te neem.
Wilson wys daarop dat elke gedagte van oom Ches soos ’n lewende sel was wat
al die DNS reeds gehad het, sodanig so, dat indien dit opgeroep wou word, dit vandaar
die hele res van die liggaam sou kon produseer. Daarom kan jy byvoorbeeld
Chesterton oor Dickens lees en ook iets leer, sê Wilson, van die huwelik of straatligte.
Ons sou by hierdie DNS-beeld kon aanhaak en dit ook verder voer: Oom Ches kon
ook die DNS van ’n saak waarneem en die logiese uitgroei daarvan voorspel. Dit
gaan dus oor verbeeldingryke verbandlegginge. Maar hoe oefen ons dit in?
Hoewel Wilson dit nie so hanteer nie, kry ons ’n idee hiervan wanneer hy later
die beeld van ’n boom en sy vrug gebruik om iets hiervan te illustreer. Wilson maak
’n verrassende konneksie met die verwantskap tussen sentrum en periferie, of
dan meer uitlokkend geformuleer soos Wilson dit in tipiese Chestertoniaans stel,
die sentraliteit van die periferie. Dit gaan nie daaroor dat ons moet spesialiseer
in randsake of muggies uitsif nie, sê Wilson. Dit gaan eerder daaroor dat die
vrug van die boom aan die rand, ver van die wortels verwyder is, maar wel die
aard en kwaliteit van die boom en sy wortels in die sentrum aantoon. Ons toets dit
wat sentraal staan, sê Wilson, deur te proe wat op die rand van die boom aan
die vrug is. Randsake kan daarom wel sentraal staan, juis omdat die sentrum
belangrik is. Wilson is van mening dat dit die rede is waarom oom Ches so goed
was om die gewone sake van die lewe te bespreek. Hy kon enige vrug van enige
tak pluk, sê Wilson, en dan die lewe van
daardie vrug terugherlei na die wortels toe. Wilson gee dan voorbeelde: goeie
maniere wat die liefde vir mense in die klein dinge illustreer, sowel as slegte
kuns wat iets van die basiese uitkyk van die kunstenaar illustreer.
Hierdie voorbeeld mag eenvoudig klink, maar die paradoksale toepassing is
eintlik ’n groot antwoord op die uitdaging van sogenaamde desentrering van ons
tyd (decentering). Dit iets heeltemal anders as desentralisasie. Dit
gaan ten diepste daaroor dat daar niks meer sentraal staan nie. Daar is dus nie
meer iets soos sentrale wortels en ’n stam is waaruit die vrug evalueer kan
word nie. Die postmoderne mens, die skeptiese mens, die relatiwistiese mens,
wil eerder alles op losse skroewe hou en is van mening dat wortel en tak en
vrug blote konstrukte is. Wilson wys egter op Oom Ches wat reeds in sy tyd die
probleem aangevoel het met so ’n benadering in die kunste:
"Daar moet altyd 'n ryk morele grondbedding wees vir enige groot
estetiese groei. Die beginsel van kuns ter wille van kuns is 'n baie goeie
beginsel as dit beteken dat daar 'n lewensbelangrike onderskeid is tussen die
aarde en die boom is wat sy wortel in die aarde het; maar dit is 'n baie slegte
beginsel as dit beteken dat die boom net so goed kan groei met sy wortels in
die lug."
Vir oom Ches was daar iets soos permanente sake en jy moet ’n oog hê vir ordes
wat nie omgekeer kan word nie. Wilson wys daarop dat oom Ches geoefend daarin
was om hierdie permanente ordes met een oogopslag te onderskei van die giere en
modedenke van die dag. Hy wys ook op oom Ches se bekende woorde dat giere en modes
sagte vorme van waansin is. Dit is die rede, sê Wilson, dat dit lyk of die Kerk
agter die tyd is, maar dit is net omdat die Kerk bokant die waansin en die tye
is. En dan speel Wilson met ’n bekende gesegde wat hy ombou en wat die moeite
werd is om aan te haal: “Chesterton het 'n soort
kennis wat weet wat hy behoort te weet, weet wat hy nie kan weet nie, en weet
hoe om hom in die verskil te verlustig."
Hierdeur het Wilson
in samewerking met oom Ches eintlik ’n reusewaarheid oor ooreenkoms en verskil
en deelname aan ’n groter werklikheid gesê. Dit sluit ook aan by ’n verdere kenmerk van oom Ches se
verbeelding. Dit is die vermoë
om die wonder van die gewone raak te sien. So, sê Wilson, kan die gewone dinge die
sleutel word tot alles. Hy wys ook op die volgende bekende woorde van oom Ches:
"As jy jou filosofie uit varke en sambrele kan bewys, het jy bewys dat dit
'n ernstige filosofie is."[ii]
Wilson wys ook op ’n ander geleentheid waar oom Ches soos volg oor beelde uit
die gewone lewe sou uitbrei: “Dit is verre daarvandaan daarvan dat dit
oneerbiedig is om simpel metafore vir ernstige vrae te gebruik. Dit is eerder
'n mens se plig om simpel metafore vir ernstige vrae te gebruik. Dit is die
toets van iemand se erns. Dit is die toets van 'n verantwoordelike godsdiens of
teorie of dit voorbeelde kan neem uit potte en panne en stewels en botterbakke.”[iii]
Wilson merk op dat Chesterton dit juis kan doen omdat hy die wêreld ernstig
opneem, maar nie homself nie. Maar sy argumente was wel gewigtig en sy gees sy het
dit laat sweef, sê Wilson. Hy merk aan
die einde van sy betoog op gevatte wyse op dat oom Ches vergelyk kan word met
die Wright broers wat die vliegkuns ontdek het. Soos wat die broeders ontdek
het dat iets wat swaarder is as die lug, wel kon vlieg, so het oom Ches alreeds
iets soortgelyk voor hulle gedoen. Al sy argumente was gewigtig - swaarder as
die lug - maar hy kon daarmee akrobatiese hamerkop maneuvers in die lug doen.
Dit bring ons by die vierde kenmerk waarin ons iets leer van waarom om Ches
se verbeelding kon vlieg. Daar was ’n toonaard van lewensvreugde en feesdriftigheid.
Wilson haal aan uit die werk van Thomas
Peters om iets hiervan te verduidelik en te illustreer: “'n Onontbeerlike deel van die goddelike
verbeelding is vir Chesterton die insluiting van pret. Spel, lag, vreugde en
vrolikheid is nodig, nie net vir goeie kuns nie, maar vir menslike welstand in
al sy dimensies. G. K. het eenkeer gesê dat jy vrolik moet wees “in enigiets
wat wel die hele lewe dek – in jou filosofie en jou godsdiens. As jy nie vrolik
is nie, sal jy beslis waansin hê.”[iv]
En dit bring ons terug by vorige aflewerings oor romantiek en dogma wat
hiermee verweef is. Dit gaan oor ’n bykans mistieke verwondering oor God se wêreld
en om allerhande verrassende konneksies en verbande te ontdek en dan met die Isak-geloof
laggend daaraan deel te neem. Dit gaan daaroor dat jy dogma het wat jou
anderkant die materiële kan bring sonder dat die materiële losgelaat word. Wêreldbeskouing
speel hierin ’n rol, maar dit is duidelik dat dit deur geloofsverbeelding verhef
moet word. Ons het sulke sieners en digters nodig wat ons bokant die mode-dogmas
laat uitstyg. Ons kan sulke geroepe begaafdes nie skep nie, maar ons ons kan
wel instellings hê waar diesulkes in grond geplant word waar priester-koning-profete
gekweek word. En ons kan hulle aan die tradisie van ons vadere voorstel, asook iemand
soos oom Ches wat met wêreldbeskouing kon sweef. Mag sulke stamme en stemme toeneem.
[i] Hier
word uitvoerig gebruik gemaak van Wilson, D. Writers to Read, Wheaton:
Crossway. Hoofstuk. 1. Ook die onderstaande bronne is vanuit Wilson bekom.
[ii] George
Marlin, Richard P. Rabatin, and John L. Swan, More Quotable Chesterton: A
Topical Compilation of the Wit, Wisdom, and Satire of G.K. Chesterton (San
Francisco: Ignatius, 1988), 351.
[iii] George
Marlin, Richard P. Rabatin, and John L. Swan, More Quotable Chesterton: A
Topical Compilation of the Wit, Wisdom, and Satire of G.K. Chesterton (San
Francisco: Ignatius, 1988), 351-352.
[iv] Thomas C. Peters, The Christian Imagination: G.K. Chesterton
on the Arts (San Francisco: Ignatius, 2000), 35–36.
